เมื่อฤดูฝนมาเยือนในแต่ละปี อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย ซึ่งตั้งอยู่บนแนวชายแดนไทย-เมียนมา มักต้องเผชิญกับภัยธรรมชาติที่หลีกเลี่ยงได้ยาก นั่นคือ “น้ำท่วม” ซึ่งเกิดจากฝนตกหนักติดต่อกันหลายวัน ส่งผลให้แม่น้ำสายและลำธารสาขาระดับน้ำสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว จนเอ่อล้นเข้าท่วมบ้านเรือน พื้นที่เกษตร และเส้นทางสัญจรในหลายชุมชน โดยเฉพาะในพื้นที่ตลาดสายลมจอย ซึ่งเป็นศูนย์กลางเศรษฐกิจสำคัญบริเวณชายแดนไทย–เมียนมา ได้รับผลกระทบอย่างหนัก พื้นที่ค้าขายจมอยู่ใต้น้ำ การสัญจรหยุดชะงัก และประชาชนจำนวนมากต้องอพยพออกจากพื้นที่โดยเร่งด่วน ท่ามกลางวิกฤตการณ์ดังกล่าว ข้อมูลจากภาพถ่ายดาวเทียม ได้กลายเป็นเครื่องมือสำคัญที่ช่วยในการเฝ้าระวัง ประเมิน และวางแผนจัดการน้ำท่วมอย่างมีประสิทธิภาพ

1. การติดตามสถานการณ์แบบ Real-time

ด้วยภาพถ่ายจากดาวเทียมจากแหล่งให้บริการข้อมูลต่างๆ (Opensource) ( เช่น Sentinel-1 และ Sentinel-2 ซึ่งสามารถถ่ายภาพครอบคลุมพื้นที่กว้างและถ่ายซ้ำในช่วงเวลาสั้น ทำให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องสามารถติดตามการเปลี่ยนแปลงของระดับน้ำแบบวันต่อวัน โดยเฉพาะ ภาพเรดาร์ (SAR) จาก Sentinel-1 ที่สามารถเจาะทะลุเมฆและฝน ทำให้ได้ข้อมูลแม้ในสภาพอากาศปิด

2. การวิเคราะห์พื้นที่น้ำท่วม

ข้อมูลจากภาพถ่ายดาวเทียมถูกนำมาใช้ร่วมกับเทคนิคการวิเคราะห์ด้วยระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS) เพื่อจำแนกพื้นที่ที่ถูกน้ำท่วมจากพื้นที่ปกติ ด้วยการใช้ดัชนี เช่น Normalized Difference Water Index (NDWI) และ SAR backscatter difference ช่วยให้สามารถระบุขอบเขตของน้ำท่วมรอบตลาดสายลมจอยได้อย่างแม่นยำ และการนำข้อมูลแบบจำลองความสูงเชิงเลข (Digital Elevation Model หรือ DEM) มาประกอบกับข้อมูลภาพถ่ายจากดาวเทียม เพื่อดูลักษณะและความสูงจากพื้นที่ ประกอบการวางแผนรับมือกับสถานการณ์ที่เกิดขึ้น

3. การสนับสนุนการวางแผนช่วยเหลือและฟื้นฟู

การรู้ขอบเขตและความรุนแรงของน้ำท่วมจากข้อมูลภาพถ่ายดาวเทียม ช่วยให้หน่วยงานสามารถจัดลำดับความเร่งด่วนในการส่งความช่วยเหลือ จัดเส้นทางอพยพ รวมถึงวางแผนการฟื้นฟูหลังน้ำลดได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทั้งนี้ยังสามารถเปรียบเทียบกับเหตุการณ์น้ำท่วมในอดีตเพื่อประเมินแนวโน้มที่อาจจะเกิดขึ้นในอนาคต

4. การประเมินผลกระทบและวางแผนป้องกันระยะยาว

นอกจากการตอบสนองฉุกเฉินแล้ว ข้อมูลดาวเทียมยังสามารถใช้วิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงของลุ่มน้ำและพื้นที่เสี่ยงในระยะยาว เพื่อเป็นฐานข้อมูลในการวางแผนป้องกัน เช่น การวางผังระบบระบายน้ำใหม่ การก่อสร้างเขื่อนย่อย หรือการวางจุดเตือนภัยอัตโนมัติในจุดเสี่ยง

การประยุกต์ใช้ภาพถ่ายจากดาวเทียมในการจัดการปัญหาน้ำท่วม ไม่เพียงแต่ช่วยให้ตอบสนองต่อสถานการณ์เฉพาะหน้าได้ดีขึ้น แต่ยังเป็นรากฐานสำคัญของการพัฒนาเมืองที่ยั่งยืน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในพื้นที่ชายแดนที่มีการขยายตัวของเศรษฐกิจอย่างต่อเนื่องเช่น ตลาดสายลมจอย อำเภอแม่สาย

ความร่วมมือระหว่างเทคโนโลยี ภาครัฐ และชุมชน จะเป็นกุญแจสำคัญในการเปลี่ยน “ภัยพิบัติ” ให้กลายเป็น “โอกาสในการพัฒนา”